Wielu z nas zmaga się z przeróżnymi problemami skórnymi, takimi jak trądzik, zmiany o charakterze grzybiczym czy atopowe zapalenie skóry. Rzadko jednak zdajemy sobie sprawę z faktu, że skórne dolegliwości mogą też dotyczyć naszych czworonożnych przyjaciół. Tymczasem atopowe zapalenie skóry u psa to coraz częstszy problem związany z upowszechnianiem się różnego rodzaju
Olej z czarnego kminu nazywany potocznie olejem z czarnuszki siewnej lub egipskiej. Oczywiście jak przystało na terapie naturalne piszemy o takim oleju prawdziwym to znaczy nierafinowanym, tłoczonym na zimno. Ostatnimi czasy olej z czarnuszki cieszy się bardzo dużym powodzeniem ze względu na swoje lecznicze właściwości, o których poniżej, relatywnie niewysoką cenę i łatwość stosowania (zarówno zewnętrznie jak i wewnętrznie) Troszkę o oleju, jak powstaje i po co się go używa... Olej z nasion czarnuszki egipskiej stosowany już od starożytności. Czarnuszka nazywana jest też potocznie "złotem faraonów". W świecie arabskim czarnuszka nawet dzisiaj jest uznawana za panaceum. Olej z czarnuszki (Nigelle) jest wyciskany z bardzo małych czarnych ziarenek (jak na zdjęciu) astrów o białych kwiatach. Zawiera kwasy tłuszczowe nienasycone i poly-nienasycone, wit. E i A oraz sole mineralne. Jest to prawdziwy eliksir młodości o działaniu przeciwzmarszczkowym. Witamina E - zwana także „witaminą młodości” - odpowiedzialna za przedwczesne starzenie się organizmu. Dobrze wnika w skórę i odżywia ją, poprawia miękkość i elastyczność naskórka, działa nawilżająco. Zmniejsza wrażliwość skóry na promieniowanie UV. Jest idealnym elementem terapii przy atopowym zapaleniu skóry (stosowany zarówno zewnętrznie jak i wewnętrznie), oprócz doskonałych właściwości poprawy jakości skóry, dobrze wpływa na układ trawienny i poprawę pracy jelit. Najważniejsze właściwości oleju z czarnuszki: ü poprawia kondycję skóry, przede wszystkim suchej, atopowej i dojrzałej, ü opóźnia proces powstawania zmarszczek. ü szczególnie polecany jest do skóry alergicznej ponieważ łagodzi stany zapalne. ü polecany jest przy różnego rodzaju chorobach skórnych typu atopowe zapalenie skóry, trądzik, grzybica czy zapalenia. Działa łagodząco i ochronnie ü zmiękcza i wygładza skórę, nawilża i wzmacnia przesuszone oraz zniszczone włosy, a także łagodzi podrażnienia, również te wywołane nadmierną ekspozycją na słońce. ü ma właściwości regenerujące, może być stosowany do masażu, który rozluźni spięte mięśnie i działa przeciwbólowo. ü Polecany dla skóry suchej, wrażliwej, podrażnionej oraz w stanach zapalnych. Dobre właściwości lecznicze wykorzystywane są też przez producentów innych naturalnych produktów. Ostatnio bardzo dużym powodzeniem cieszą się np. mydła Aleppo z dodatkiem właśnie oleju z czarnuszki. O mydłach Aleppo pisaliśmy już we wcześniejszym rozdziale. Jednak najpopularniejszą wersją jest nadal czysta oleina, tłoczona na zimno, bez żadnych dodatków i w 100% tak jak natura chciała. Dla leniuchów, którzy mają za dużo pieniędzy i nie lubią produktów pakowanych w przyciemniane nie za "wyjściowe" butelki apteczne, są też wersje z dozownikiem i takim blichtrem marketingowym.
Leczyć atopowe zapalenie skóry można, jednak trzeba działać wielotorowo. Osoby, u których zdiagnozowano atopowe zapalenie skóry, powinny uważać na odzież z polaru, która może zranić nawet wrażliwą skórę. Stres powinien zostać zredukowany, ponieważ badania pokazują, że wpływa on na objawy.
czarnuszka to roślina jednoroczna, która rośnie dziko głównie na obszarach śródziemnomorskich, a także w zachodniej Azji. W Polsce występuje jeden z 26 gatunków czarnuszki, jest to czarnuszka polna. Czarnuszka charakteryzuje się silnie podzielonymi liśćmi i mniej lub bardziej zrośniętymi, dętymi owocami. W wydanej w 1588 roku “Nowej kompletnej księdze ziół” Teodor Tabernaemontanus podał przeszło 150 zastosowań leczniczych czarnuszki! To zioło stosowane w dolegliwościach żołądkowych, bólach głowy i problemach z oczami. Wywar z czarnuszki polecany był także karmiącym matkom jako środek mlekopędny oraz kobietom na zaburzenia miesiączkowe. Natomiast olej z nasion czarnuszki ma działanie uspokajające, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne i wzmacniające układ odpornościowy. Wszechstronne działanie oleju z czarnuszki wynika z mnogości czynnych składników zawartych w nim. Należą do nich nasycone i nienasycone kwasy tłuszczowe, flawonoidy i saponiny, olejek eteryczny, alkaloidy, aminokwasy egzogenne, witaminy: A, E, F, B1, B3, B6 i biotyna oraz biopierwiastki takie jak: cynk, selen, magnez, wapń, żelazo, sód i potas. Działanie antyalergiczne oleju z czarnuszki olej z czarnuszki na alergię to dokładnie przebadany naturalny środek pomagający alergikom w zwalczaniu uciążliwych dolegliwości. Najlepsze efekty jego działania obserwuje się w przypadku kataru siennego, uczulenia na roztocza i objawów astmy. Dowodem na to są nie tylko odczucia chorych stosujących olej z czarnuszki, ale także liczne badania kliniczne. Dowodzą one to, że olej z czarnuszki u chorujących na astmę poprawia wydolność płuc i likwiduje świszczący oddech. Co ciekawe, działanie oleju z czarnuszki można porównać do skuteczności popularnego leku na alergię. Pozytywne skutki działania oleju z czarnuszki są widoczne pod warunkiem regularnego i długotrwałego stosowania go. Pierwsze efekty zauważalne są zwykle już po kilkunastu dniach. To zasługa substancji, jakie można znaleźć w oleju z czarnuszki, przede wszystkim tymochinonu i nigellonu. Tymochinon ma działanie silnie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Jest też skutecznym blokerem histaminy, która powoduje reakcje alergiczne. Prowadzone badania wykazały, że zawarty w oleju z czarnuszki olejek eteryczny hamuje kurczliwość tchawicy i jelit, a sterol i beta sitosterol działa obkurczająco na śluzówkę. Ponadto olej z czarnuszki można z powodzeniem stosować w przypadku alergii skórnych i atopowego zapalenia skóry. Ile oleju z czarnuszki podawać? Olej z czarnuszki można przyjmować bez obaw. Jest on bezpieczny zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci. Warto jednak zaczynać stosowanie oleju z czarnuszki od małych dawek i obserwować reakcję organizmu. Reakcje alergiczne na olej z czarnuszki należą do rzadkości, ale zdarzają się, więc na początku najlepiej zachować ostrożność. Zaleca się spożywanie oleju z czarnuszki w trakcie posiłku. Dzieciom powyżej 12 miesięcy należy podawać ¼ łyżeczki dziennie, maluchom w wieku 2-4 lata można podawać ½ łyżeczki dziennie, a powyżej 5 roku życia - 1 łyżeczkę dziennie. Dorosłym natomiast poleca się picie 1 łyżki dziennie oleju z czarnuszki. W leczeniu atopii smaruje się chorą skórę dwa razy dziennie. Zaletą oleju z czarnuszki jest to, że nie powoduje żadnych skutków ubocznych takich jak np. uczucie senności. Dodatkowym atutem jest ochronne działanie oleju z czarnuszki na drogi żółciowe i wątrobę, a także przyspieszenie metabolizmu i wydalania toksyn z organizmu. Jak przechowywać olej z czarnuszki? Najlepszym wyborem jest olej z czarnuszki tłoczony na zimno, nierafinowany. Jest on najbardziej wartościowy. Jednak jeśli chcemy, aby zachował on jak najdłużej swoje właściwości, to w chwili zakupu musi być on świeży. Równie ważne jest to jak później jest przechowywany. Olej z czarnuszki przechowuje się w lodówce, w szczelnie zamkniętej butelce. Trzeba tego pilnować. Istotne jest też to, aby olej z czarnuszki spożyć w ciągu trzech miesięcy od wytłoczenia. Później traci on swoje wartości.
Olej z nasion czarnuszki egipskiej doskonale nawilża skórę, regeneruje podrażnienia, łagodzi zmiany zapalne, zmniejsza uczucie swędzenia oraz ogranicza łuszczenie się skóry. Działa także regeneracyjnie oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia nadkażenia bakteryjnego lub grzybiczego.
Kosmetyki do skóry atopowej są poszukiwane przez wiele osób. Nie ma się temu co dziwić, bo stanowią one jeden z najpopularniejszych produktów przeznaczonych do walki z atopią. Nie wszystkie kosmetyki na atopowe zapalenie skóry będą jednak polecane. Najważniejsze jest więc to, aby kosmetyki wybierać wyjątkowo starannie. Dobrym pomysłem będzie zakup preparatów pielęgnacyjnych o naturalnych składach. Na szczęście, znajdziemy je w niemal każdym sklepie kosmetycznym. Kosmetyki do skóry atopowej – jakie składniki powinny zawierać, by były skuteczne? Kosmetyki do skóry atopowej, aby miały szansę zadziałać skutecznie muszą być naturalne i bogate w składniki aktywne. Warto więc zaufać produktom zawierającym następujące surowce roślinne: Składnik Właściwości mocznik, nawilża, regeneruje, działa ochronne, pozostawia skórę miękką i przyjemną w dotyku, kwas mlekowy, łagodnie złuszcza martwy naskórek, nawilża, działa regenerująco, masło cupuaçu, łagodzi podrażnienia naskórka, natłuszcza, olej jojoba, koi podrażnienia, nawilża, delikatnie rozjaśnia skórę, wyrównując jej koloryt, olej konopny, działa silnie przeciwzapalnie, ochronny, olej ze słodkich migdałów, koi, nawilża, regeneruje, olej z czarnuszki, zmiękcza naskórek, wspomaga proces odnowy naskórka, olej lniany, łagodzi podrażnienia, działa nawilżająco oraz kojąco, redukuje podrażnienia, witamina E. silny antyoksydant, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się skóry. Skóra atopowa jest nadwrażliwa na alergeny zewnętrzne. Uważać trzeba na pyłki, pokarm, detergenty i kosmetyki. Dlatego też dla skóry z atopią odpowiednie będą kosmetyki o naturalnych składach, które charakteryzują się dużą delikatnością. Są bezpieczne dla skóry, a ryzyko powstania podrażnień jest niewielkie (oczywiście nawet naturalny składnik może podrażnić, jeśli mamy na niego uczulenie, dlatego zawsze warto przed aplikacją kosmetyku na całe ciało wykonać próbę). Kosmetyki naturalne są także wydajne i skuteczne – mówi Karolina Formela, kosmetolog Kosmetyki do skóry atopowej – jakie właściwości powinny zawierać? Kosmetyki do skóry atopowej powinny odznaczać się wszechstronnym działaniem. Dobrze byłoby więc, gdyby działały przeciwzapalnie. Dzięki temu zredukują zaczerwienienie naskórka, co ma często miejsce w przypadku atopii. Ponadto, dzięki takim kosmetykom można liczyć na to, że skóra będzie odporna na szkodliwy wpływ niekorzystnych czynników. Dobrze byłoby, aby kosmetyki do skóry atopowej dla dorosłych działały także nawilżająco i regenerująco. Nie należy zapominać o tym, że każda skóra ma inne potrzeby. Odkąd zastosowałam naturalne kosmetyki Atopicin, udało mi się zmniejszyć objawy atopowego zapalenia skóry. Moja skóra stała się przyjemna w dotyku i przestałam mieć problem z jej nadreaktywnością. Czuję, że jest ukojona, znikają stany zapalne. Zauważyłam też, że stała się odporniejsza, bo np. gdy użyję nowego proszku do prania, nie reaguje zaczerwienieniem – przyznaje pani Karina z Kędzierzyna-Koźla Kosmetyki do skóry atopowej – jakie wyróżniamy? Kosmetyki do skóry atopowej mogą przybierać przeróżną formę. Najczęściej spotyka się: żele pod prysznic, balsamy, olejki, kremy. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się być stosowanie kilku różnych kosmetyków do skóry atopowej. Wówczas istnieje spore prawdopodobieństwo tego, że uda nam się pokonać problem. Kosmetyki na atopowe zapalenie skóry – Atopicin Atopicin to wszechstronny, ośmiu produktowy zestaw kosmetyków na atopowe zapalenie skóry, w skład którego wchodzą: szampon (200 ml), balsam do mycia ciała (200 ml), balsam natłuszczający do ciała (500 ml), krem na dzień (50ml), krem na noc (50ml), krem pod oczy i na powieki (15ml), mazidło do suchej skóry (200ml), olejek myjący do twarzy (100ml). Bogaty zestaw produktów Atopicin zapewnia pomoc skórze atopowej na każdym etapie pielęgnacji. Wszystkie produkty posiadają składy oparte o substancje pochodzenia roślinnego. Znajdziemy w nich wiele pożądanych przy atopii emolientów: olei i maseł, bogatych w natłuszczające i odbudowujące warstwę lipidów zdrowe, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe i minerały. Są to między innymi uznane w kosmetologii masła: kakaowe, shea, cupaçau czy oleje: sezamowy, lniany, jojoba, ze słodkich migdałów, makadamia. Dopełnieniem preparatów są liczne humektanty, które wiążą wodę w naskórku, podnoszą nawilżenie skóry i likwidują bardzo doskwierającą w atopii suchość i przesuszenie naskórka. Działają tak pantenol, alantoina, kwas mlekowy, mocznik, betaina, aloes i inne To dwutorowe działanie natłuszczająco-nawilżające znacznie wzmacnia barierę wodno-lipidową skóry, która dzięki temu lepiej stawia opór niekorzystnym czynnikom zewnętrznym i jest odporniejsza na działanie potencjalnych alergenów. W preparatach Atopicn umieszczono także substancje przeciwzapalne i łagodzące, które przyjemnie koją skórę oraz łagodzą i goją wykwity i rumień. Oprócz działania redukującego objawy atopii kosmetyki Atopicin posiadają także składniki o potencjale przeciwstarzeniowym: olej z pestek winogron, witamina E, wyciąg z zielonej herbaty, które zwalczają wolne rodniki i pomagają skórze zachować dłużej młodość. Atopicin znacznie redukuje objawy choroby, co w konsekwencji w długim okresie łagodzi jej przebieg. Kosmetyki Atopicin mogą być także stosowane w okresach remisji choroby w celach profilaktycznych Skuteczność kosmetyków naturalnym potwierdzają pozytywne opinie zadowolonych klientów: Dzięki naturalnym kosmetykom Atopicin, udało mi się złagodzić wyjątkowo uciążliwe objawy skóry atopowej. Zmniejszyło się łuszczenie naskórka, i co najważniejsze, ustał świąd, który nocami doprowadzał mnie do szaleństwa. Teraz cieszę się skórą wolną od stanów zapalnych i pieczenia – cieszy się pani Jolanta z Krakowa Kosmetyki do skóry atopowej są skuteczne. Trzeba jednak pamiętać o ich regularnym stosowaniu. Najlepiej sięgać po preparaty naturalne, bo charakteryzuje je wysoka skuteczność i bezpieczeństwo stosowania. FAQ 1. Jak długo trzeba stosować kosmetyki na AZS, aby nastąpiła poprawa? Skóra regeneruje się przez około miesiąc, dlatego pełne rezultaty zauważymy po około czterech tygodniach. Wiele zależy jednak od skali problemu i wdrożonych dodatkowo działań, jak i jakości stosowanych kosmetyków na atopowe zapalenie skóry. Stosując skuteczne preparaty, np. typu Atopicin, z pewnością osiągniemy poprawę w przeciągu miesiąca. Pielęgnację kosmetykami na AZS warto wprowadzić na stałe. 2. Czy kosmetyki do skóry atopowej o naturalnych składach są bezpieczne w ciąży? Wiele kosmetyków jest odpowiednich nawet w ciąży. Trzeba jednak pamiętać o tym, że nie wszystkie składniki są bezpieczne w ciąży. Warto więc skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę, jeśli mamy jakieś wątpliwości. 3. Czy kosmetyki do skóry atopowej o naturalnych składach są drogie? Na szczęście okazuje się, że można znaleźć stosunkowo tanie oraz skuteczne kosmetyki naturalne. Najlepszym rozwiązaniem będzie więc zakup kosmetyków w takim budżecie, na jaki możemy sobie pozwolić. 4. Gdzie można zakupić naturalne kosmetyki do skóry atopowej? Jeżeli cierpimy na atopowe zapalenie skóry, kosmetyki mogą być poszukiwane przez nas w aptekach i sklepach z naturalnymi kosmetykami. Warto porównać poszczególne oferty, bo wówczas istnieje spora szansa na znalezienie skutecznych produktów. Bibliografia 1. Lis, G., Występowanie chorób alergicznych u dzieci szkolnych w Krakowie i Poznaniu (na podstawie badań ankietowych ISAAC). Pneumonologia i Alergologia Polska 1997, 65, 621-627 2. Namysłowska, I. (2003). System rodzinny a zaburzenia psychosomatyczne. W: L. Szewczyk, M. Skowrońska (red.), Zaburzenia psychosomatyczne u dzieci i młodzieży (s. 35-48). Warszawa 2003 3. Struktura lęku u chorych z alopecia areata, rosaces i lichen planus. Przegląd Dermatologiczny, 5, 521-526 4. Thompson Gustafson Adaptation to chronic childhood illness. Washington: APA 1996 5. Wanat-Krzak, M., Kurzawa, R., Kapińska-Mrowiecka, M., Współistnienie i kolejność pojawiania się innych chorób alergicznych u dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry. Postępy Dermatologii i Alergologii 2003, 20(3), 136-142 6. Hultsch T., Kapp A., Spergel J.: Immunomodulation and safety of topical calcineurin inhibitors for the treatment of atopic dermatitis. Dermatol. 2005, 211(2): 174–187
Jeżeli dziecko nie jest uczulone na ryby, warto poszerzyć jego dietę właśnie o nie. Mięso ryb morskich jest bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, które zapobiegają powstaniu atopowego zapalenia skóry. Można też suplementować dietę olejem z wiesiołka, który jest bogaty w kwas gamma-linolenowy.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekłe, zapalne schorzenie skóry o charakterze nawrotowym, którego początek ma miejsce zwykle w okresie wczesnego dzieciństwa. Notuje się, że ponad połowa wszystkich przypadków objawia się w pierwszym roku życia, a 90% przed jego ukończeniem. Jak wskazują dane literaturowe, występowanie tej choroby na przestrzeni ostatnich 20–30 lat zwiększyło się prawie dwukrotnie, co może świadczyć o istotnym wpływie czynników środowiskowych i uprzemysłowienia na ujawnianie się dolegliwości. Najbardziej typowym objawem atopowego zapalenia skóry jest silny świąd. Zmiany skórne cechuje określona morfologia i miejsce występowania. Co charakterystyczne, dermatoza ta bardzo często współistnieje z innymi IgE-zależnymi chorobami atopowymi, jak np. alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa czy alergie pokarmowe. R e k l a m aPOLECAMY Przyczyny występowania atopowego zapalenia skóry Występowanie AZS związane jest ze wspomnianymi już czynnikami środowiskowymi, jednak dużą rolę pełnią tu także czynniki genetyczne. Jak wykazują badania, dolegliwość ta jest uwarunkowana wielogenowo. Do chwili obecnej w genomie człowieka zidentyfikowano kilka regionów zawierających geny związane z AZS. Udowodniono, że jeśli jedno z bliźniąt jednojajowych cierpi na AZS, to ryzyko wystąpienia dolegliwości u drugiego dziecka wynosi 70–86%. W przypadku bliźniąt dwujajowych ryzyko to wynosi jedynie 21–23%. Kiedy jedno z rodziców choruje na ASZ, ryzyko pojawienia się choroby u dziecka wynosi 30%, natomiast w przypadku występowania AZS u obojga rodziców – 50–70%. Genetyczne skłonności do atopii mogą być wyzwalane przez liczne czynniki środowiskowe, takie jak: roztocza kurzu domowego, alergeny pyłków roślin, alergeny pochodzenia zwierzęcego, alergeny pochodzenia bakteryjnego lub grzybiczego, alergeny pokarmowe (w tym mleko krowie, ryby, jajo kurze), zanieczyszczenie środowiska, stres, zmiany hormonalne związane np. z ciążą, miesiączką lub przekwitaniem. Choroba ta niewątpliwie obniża komfort życia zarówno pacjenta, jak i jego rodziny. Nie chodzi tu bynajmniej o samą fizyczność objawów, ale o niezwykle istotny aspekt psychiczny. Świąd i uporczywe drapanie wywołują u chorego rozdrażnienie i nerwowość, szczególnie w nocy. Z uwagi na nieuleczalność choroby, którą można jedynie zaleczać i starać się eliminować czynniki powodujące jej zaostrzenie, rodzice dzieci chorych na AZS również doświadczają przykrych przeżyć. Bardzo często jest to bezsilność wobec nawracających dolegliwości wywołujących cierpienie dziecka. R E K L A M A Obraz kliniczny AZS Obraz kliniczny stanowi podstawę rozpoznawania AZS. Za główne wytyczne, które zwykle stosuje się w diagnozowaniu uznaje się kryteria wg Haffina i Rajki, obejmujące 4 kryteria większe i 23 mniejsze (tabela 1). Występowanie 3 z 4 głównych objawów oraz 3 mniejszych umożliwia stwierdzenie obecności AZS. Jego charakterystyczną cechą jest suchość i świąd skóry (wynikające z dysfunkcji bariery skórnej), które występują praktycznie u wszystkich pacjentów. Z uwagi na duże zróżnicowanie w obrazie klinicznym choroby, wyodrębnia się jej postać niemowlęcą, dziecięcą, młodzieńczą i „dorosłą”: okres niemowlęcy (do – zmiany skórne pojawiają się nawet już w pierwszych tygodniach życia, najczęściej na twarzy, z tyłu głowy, w okolicach płatków usznych, na nadgarstkach i bocznych powierzchniach nóg. Mają charakter rumieniowych, grudkowych wykwitów z tendencją do łuszczenia i sączenia. Typowe są zaczerwienienia, a także pęknięcia skóry oraz strupki pojawiające się na skutek zasychania wydzieliny sączącej się z nadżerek. Stosunkowo często zmiany ulegają zakażeniom bakteryjnym; okres dzieciństwa (do – zmiany obejmują w szczególności zgięcia łokciowe i podkolanowe, kark, twarz, tułów. Wykwity mają charakter grudek lub pęcherzyków, z towarzyszącym silnym świądem i tendencją do lichenizacji. Przypominają liszaje o wyraźnie zaznaczonej granicy; okres młodzieńczy i wieku dorosłego – przewlekłe, swędzące, naciekowe zmiany o liszajowatym charakterze mogą występować na całym ciele. Węzły chłonne w pachwinach i pod pachami niekiedy ulegają powiększeniu. Leczenie – wskazania ogólne Objawowe leczenie AZS wiąże się przede wszystkim z właściwą pielęgnacją skóry chorego – opartą w głównej mierze o terapię emolientową. Dodatkowo w większości przypadków niezbędne jest włączenie glikokortyko- steroidów i leków immunomodulujących o działaniu miejscowym. Zastosowanie odnajdują tu także leki o działaniu przeciwhistaminowym i przeciwbakteryjnym (w przypadku bakteryjnych zmian skórnych). W cięższych przypadkach wykorzystywane jest niekiedy leczenie systemowe przy użyciu takich preparatów, jak glikokortykosteroidy, metotreksat, cyklosporyna. Bywa, że włączana jest także fototerapia czy immunoterapia swoista. Dobór właściwego leczenia uzależniony jest przede wszystkim od stopnia zaawansowania dolegliwości. Naturalne wspomaganie leczenia AZS Niektórzy badacze sugerują, że AZS może być związane z nieprawidłowym metabolizmem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z nieprawidłowościami w produkcji kwasu gamma-linolenowego (GLA). Badania przeprowadzone w latach 1930–1950 wykazały, że brak niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 może powodować stan zapalny skóry u zwierząt i ludzi. Późniejsze, szczegółowe doświadczenia udowodniły, że w niektórych grupach pacjentów z AZS występuje funkcjonalny niedobór delta-6 desaturazy. Delta-6 desaturaza przekształca kwas linolowy (LA) w GLA, który jest następnie metabolizowany do kwasu dihomo-gamma-linolenowego (DGLA). Wykazano, że funkcjonalny niedobór delta-6 desaturazy powoduje wzrost poziomu LA i spadek GLA, DGLA, kwasu arachidonowego i prostaglandyny E1 (PGE1) u pacjentów z AZS. Niedobór PGE1 może prowadzić do dysregulacji immunologicznej i dominacji zapalnych PGE2 i PGF2. Przeprowadzono więc wiele badań weryfikujących wpływ suplementacji GLA u pacjentów z AZS, ale wyniki były niejednoznaczne. W badaniach tych najczęściej wykorzystywano olej z wiesiołka dwuletniego. Niektóre z doniesień dotyczą ponadto oleju z ogórecznika lekarskiego oraz oleju z czarnuszki siewnej. Tab. 1. Kryteria rozpoznawania AZS Kryteria większe Kryteria mniejsze świąd przewlekły, nawrotowy charakter charakterystyczna morfologia zmian i ich lokalizacja osobniczy lub rodzinny wywiad atopowy suchość skóry rybia łuska natychmiastowe reakcje skórne podwyższony poziom IgE wczesny wiek występowania zmian skłonność do nawrotowych zakażeń skóry nieswoisty wyprysk rąk/stóp wyprysk sutków zapalenie czerwieni warg nawrotowe zapalenie spojówek fałd Denniego-Morgana stożek rogówki zaćma zacienienie wokół oczu łupież biały fałd szyjny świąd po spoceniu nietolerancja pokarmów nietolerancja wełny zaostrzenia po zdenerwowaniu biały dermografizm rumień twarzy akcentacja mieszków włosowych Wewnętrzne zastosowanie olejów roślinnych bogatych w kwasy NNKT we wspomaganiu leczenia AZS 1. Olej z wiesiołka dwuletniego Wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis L.) jest jednoroczną rośliną zielną występująca powszechnie w Europie, Ameryce Północnej i Azji. W Polsce porasta dziko nieużytki i mało żyzne gleby, ale od wielu lat występuje także w uprawie. W lecznictwie wykorzystywany jest przede wszystkim olej z wiesiołka dwuletniego, który otrzymuje się w wyniku tłoczenia na zimno nasion. Preparat taki stanowi bogate źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), w szczególności kwasu linolowego (nie mniej niż 65%) i gamma-linolenowego (GLA). W monografii opublikowanej w 2011 roku przez Europejską Agencję ds. Leków (EMA) uznano olej z wiesiołka za produkt medyczny tradycyjnego stosowania w łagodzeniu świądu w ostrych i chronicznych dolegliwościach suchej skóry. Bardzo często wykorzystuje się go w dermatologii jako preparat wspomagający leczenie przewlekłych dolegliwości takich jak łuszczyca, trądzik, choroby alergiczne i wyprysk atopowy. Na podstawie szczegółowego przeglądu randomizowanych badań weryfikujących wpływ oleju z wiesiołka (OW) na pacjentów z AZS nie do końca można jednoznacznie ocenić jego efekt leczniczy. Bamford i wsp. przeprowadzili podwójnie ślepe badanie z 154 pacjentami z AZS i odkryli, że OW nie poprawił znacząco kondycji skóry w porównaniu z placebo. Podobnie w badaniu przeprowadzonym przez Bertha-Jonesa i Grahama-Browna z udziałem 123 osób wykazano, że objawy choroby nie poprawiły się istotnie w grupach przyjmujących OW w porównaniu z grupą placebo. Przeciwnie, Bordoni i wsp. zbadali 24 pacjentów z AZS i odkryli, że OW znacząco zmniejszyło objawy AZS w porównaniu z placebo. Podobne wyniki otrzymał Schalin-Karrila, który przeprowadził badanie z 25 pacjentami z AZS i poinformował, że nasilenie dolegliwości zmniejszyło się zarówno w grupie OW i grupie placebo, ale wyniki były znacznie lepsze w pierwszej wymienionej. W grupie otrzymującej olejek z wiesiołka wykazano istotne zmniejszenie suchości skóry, świądu i zakresu skóry objętego zmianami. Humphreys i wsp. przeprowadzili badanie z udziałem 58 pacjentów z umiarkowaną do ciężkiej postaci AZS i wykazali, że rumień i uszkodzenie powierzchni skóry uległy znacznej poprawie w grupie OW, przeciwnie do grupy placebo. Wreszcie badanie przeprowadzone z 25 pacjentami z AZS wykazało, że wszystkie wskaźniki pomiaru, w tym zakres zmian, ich ciężkość, świąd i suchość skóry, uległy znacznie większej poprawie w grupie OW w porównaniu z grupą placebo. Niestety metodologia prowadzenia powyższych badań pozostawia niekiedy wiele do życzenia. Niektóre z nich prowadzono w latach 80. XX wieku, czyli stosunkowo dawno. Zdarzało się, że autorzy pomijali istotne aspekty, jak chociażby informacje o dokładnym dawkowaniu. Dwa doświadczenia przeprowadzone w późniejszym czasie w celu zweryfikowania wpływu GLA na koreańskich pacjentach z AZS dostarczyły obiecujących wyników. Yoon i wsp. przeprowadzili w 2002 roku próbę z 14 dorosłymi cierpiącymi na AZS i odnotowali, że zakres zmian skórnych i stopień świądu znacząco zmniejszył się u wszystkich pacjentów otrzymujących OW. W innym badaniu pochodzącym z 2013 roku grupę badanych stanowiło 40 dzieci z AZS. Pacjenci zostali podzieleni na grupę otrzymującą 160 mg OW i grupę suplementującą 320 mg OW. Odnotowano poprawę w zakresie oceny EASI (skala mająca na celu ocenę aktywności wyprysku, ang. Eczema Area and Severity Index), a poziom GLA we krwi znacznie wzrósł w obu grupach. Efekt był zależny od dawki (lepsze wyniki w grupie przyjmującej większą dawkę OW). Dobrze zaprojektowane, randomizowane, podwójnie zaślepione badanie, kontrolowane placebo przeprowadzono także w 2018 roku. Obejmowało ono okres 4 miesięcy, a pacjenci, w zależności od przynależności do grupy otrzymywali 450 mg OW lub placebo. Zauważono znaczącą poprawę wskaźnika EASI z jednoczesną poprawą stopnia nawodnienia skóry w porównaniu z grupą placebo, tym samym uzasadniając sens stosowania oleju z wiesiołka jako preparatu wspomagającego leczenie AZS. 2. Olej z ogórecznika Ogórecznik lekarski (Borago officinalis L.) to jednoroczna roślina z rodziny szerokolistnych, która do początku lat 90. XX w. występowała w naszym kraju wyłącznie w stanie dzikim, a w późniejszym czasie również w uprawie. Od wielu już lat to bardzo ceniony surowiec zielarski. Nasiona ogórecznika lekarskiego zawierają olej tłusty, w którym obecne są nienasycone kwasy tłuszczowe, w szczególności kwas γ-linolenowy (10–28%), kwas linolowy (35–40%) i kwas α-linolenowy (4–5%). Badań na temat korzystnego wpływu oleju z ogórecznika w łagodzeniu objawów AZS jest znacznie mniej niż w przypadku oleju z wiesiołka, jednak niektóre z nich potwierdzają także i jego skuteczność w tej dolegliwości. W 1997 roku przeprowadzono badanie w podwójnie ślepą próbą, kontrolowane placebo. Wzięło w nim udział 24 pacjentów w wieku od 3 do 17 lat. Niestety po 14 tygodniach stosowania 360 mg kwasu gamma-linolenowego otrzymanego z nasion ogórecznika nie odnotowano znaczącej poprawy, a wyniki były porównywalne z tymi, które otrzymano dla grupy placebo. Z kolei w innym randomizowanym, prowadzonym metodą podwójnie ślepej próby i kontrolowanym placebo badaniu, 50 pacjentów z łagodnym i umiarkowanym AZS otrzymywało olej z nasion ogórecznika (OO) (2 x 1000mg) lub olej palmowy (placebo) przez 12 tygodni. W badaniu dopuszczono także miejscowe stosowanie maści i kremów o działaniu przeciwzapalnym. Codziennie mierzono wskaźnik ADASI (Atopic dermatitis area and severity index), wskaźnik nasilenia atopowego zapalenia skóry, w tym nasilenie wyprysku i intensywność świądu; ponadto mierzono stężenie NNKT i IgE w surowicy. 18 pacjentów z grupy OO i 14 pacjentów z grupy placebo ukończyło trwające 12 tygodni badanie. Poprawę odnotowano u 14 osób w grupie OO i 6 w grupie placebo. Równolegle do polepszenia kondycji skóry w grupie następował wzrost poziomu kwasu gamma-linolenowego i kwasu dihomo-gammalinolenowego. Nie odnotowano znaczącej zmiany w całkowitej ilości IgE w surowicy przed i po terapii. Na podstawie otrzymanych wyników wysnuto wniosek, że olej z ogórecznika wykazuje korzystne działanie w przebiegu łagodnego i umiarkowanego AZS. 3. Olej z czarnuszki siewnej Czarnuszka siewna (Nigella sativa L.) od dłuższego już czasu bije rekordy popularności jako roślina o wielokierunkowym działaniu leczniczym. Porasta dziko tereny suche i subtropikalne. W niektórych regionach Polski spotkać ją można w uprawie. Nasiona czarnuszki zawierają 30–50% oleju tłustego, z czego około 85% stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe, w tym: linolowy (55,6%), oleinowy (ok. 20%) α-linolenowy (do 1%) oraz rzadki w przyrodzie eikozadienowy (2,6–3%) i inne. Ponadto także nasycone kwasy tłuszczowe: palmitynowy (12,5%), mirystynowy, stearynowy, arachidowy i inne. Kliniczne badanie oceniające skuteczność oleju z nasion czarnuszki siewnej przeprowadzono na dwóch grupach pacjentów. 63 badanych w wieku 6–17 lat, u których występował katar alergiczny, astma i egzemy atopowe otrzymywało 3 x dziennie po 1 kapsułce zawierającej 500 mg oleju z czarnuszki przez 8 tygodni. Z kolei 49 pacjentów w przedziale wiekowym 6–15 lat z objawami kataru, astmy i atopii otrzymywało 3 x dziennie po 2 kapsułki (w sumie 1000 mg oleju z czarnuszki na dobę). U 80% pacjentów uzyskano zmniejszenie dolegliwości, takich jak alergiczny katar i kaszel, jednak w przypadku atopowych zmian skórnych nie odnotowano znaczących zmian. Niemniej z uwagi na fakt, że AZS bardzo często towarzyszą inne dolegliwości o podłożu alergicznym, w tym katar i kaszel, stosowanie oleju z czarnuszki o działaniu przeciwhistaminowym i przeciwzapalnym jest jak najbardziej uzasadnione. Zewnętrzne stosowanie olejówi surowców roślinnych wspomagających leczenie AZS 1. Oleje roślinne jako emolienty Opisywane powyżej oleje bogate w NNKT mogą pełnić istotną rolę we wspomaganiu leczenia atopowego zapalenia skóry także poprzez zastosowanie zewnętrzne. Obok nich wymienić można ponadto olej ze słodkich migdałów i słonecznika. Korzystnymi właściwościami w łagodzeniu objawów atopii odznaczają się również bogata w kwas oleinowy oliwa z oliwek, masło shea, olej z kiełków pszenicy, pestek winogron, jojoby, nasion lnu czy owsa. Dlatego też stanowią składnik licznych preparatów wykorzystywanych w pielęgnacji skóry u pacjentów z atopią. Oleje roślinne prezentujące właściwości emoliencyjne wykorzystywano już w starożytności. Ich stosowanie bardzo często pozwala ograniczyć aplikacje leków o działaniu sterydowym. Głównym zadaniem emolientów jest odbudowa bariery lipidowej naskórka. Dzięki temu, że wykazują działanie epidermalne, nie przenikają przez warstwę naskórka, tworząc na jego powierzchni barierę okluzyjną w postaci cienkiego filmu, chroniącą przed nadmierną utratą wody z głębiej położonych warstw skóry. Kwasy linolowy, linolenowy i gamma-linolenowy są prekursorami ceramidów syntetyzowanych w naskórku. Przywracają i utrzymują równowagę kwasowo-wodno-lipidową w skórze, biorą udział w tworzeniu cementu międzykomórkowego i ułatwiają regenerację naskórka. 2. Owies koloidalny Zawiesiny koloidalne płatków owsianych uznaje się za szczególnie pomocne w leczeniu atopowego zapalenia skóry. Na podstawie wytycznych Agencji Żywności i Leków (FDA) owies koloidalny, który cechuje się właściwościami ochronnymi i wygładzającymi wskazany jest w przypadku świądu i podrażnienia występujących w przebiegu wyprysku atopowego. Badania wykazały, że miejscowe stosowanie preparatów zawierających owies koloidalny łagodzi objawy AZS poprzez przywracanie bariery ochronnej skórze, ale także poprzez wspomaganie w utrzymaniu właściwego nawilżenia na skutek wiązania wody. Dodatkowo owies może działać jako swoisty bufor utrzymujący pH skóry na właściwym poziomie. W związku z powyższym niekiedy możliwe staje się ograniczenie stosowania miejscowych kortykosteroidów. Koloidalny owies bardzo często stanowi składnik dermokosmetyków dedykowanych chorym z AZS. W podwójnie ślepym, randomizowanym badaniu przeprowadzonym przez Pigatto i wsp. udowodniono, że miejscowe stosowanie koloidalnego owsa znacząco wspomaga leczenie łagodnego AZS u dzieci poniżej 2. roku życia. Należy jednak pamiętać, że owies to surowiec o potencjalnym działaniu alergizującym, stąd wskazane jest zachowanie ostrożności i upewnienie się czy może być on stosowany u konkretnego pacjenta. 3. Surowce roślinne bogate w polifenole Wyniki badań wskazują, że wyciągi z roślin bogatych w polifenole, w szczególności flawonoidy mogą być wykorzystywane w leczeniu AZS. Flawonoidy to duża grupa związków naturalnych występujących w roślinach. Powszechnie... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 6 wydań czasopisma "Naturoterapia w praktyce" w roku + wydania specjalne Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma Dodatkowe artykuły i filmy ...i wiele więcej! Sprawdź
Tłoczony na zimno olej z ogórecznika traktuje się jako antidotum na problemy skórne, takie jak trądzik, egzema, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry.Jego stosowanie zaleca się też przy problemach z łojotokiem, w pielęgnacji skóry ekstremalnie suchej i odwodnionej.
Czarny kminek, złoto faraonów – czarnuszka nazywana jest w różny sposób. Spora grupa ludzi przypisuje jej niemal magiczne właściwości i sądzi, że pomaga w zwalczaniu większości schorzeń. Choć nie jest to cudowny lek na wszystko, olej z czarnuszki warto mieć w swojej domowej apteczce. Co więcej, można go stosować na wiele sposobów. Co więc kryje w sobie czarnuszka? Kiedy warto po nią sięgnąć? Olej z czarnuszki – bogactwo wielu składników odżywczych Olej wytwarza się z nasion czarnuszki siewnej. Kupując go warto zwrócić uwagę, czy produkt jest zimnotłoczony i świeży, bowiem to właśnie taki preparat jest najbardziej skuteczny. W przypadku oleju z czarnuszki najlepiej jest zawsze nabywać go ze sprawdzonego źródła i mieć pewność, że nie przeleżał on przez długi czas na półce zanim trafił w nasze ręce. Dlaczego tak ważne jest, by olej był świeży? Głównie chodzi o to, by miał w sobie jak najwięcej cennych składników. Co więc zawiera olej z czarnuszki? Przede wszystkim jest źródłem: flawonoidów,karotenów,fosfolipidów,fitosteroli,witamin ( A i E oraz z grupy B),soli mineralnych ( potasu, miedzi, wapnia, żelaza i cynku),nienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3, omega-6, omga-9),tymochinonu. Taki zestaw sprawia, że olej z czarnuszki uznaje się za jeden z bardziej uniwersalnych sposobów na poprawę kondycji organizmu. Jakie są właściwości zdrowotne oleju z czarnuszki? Znaczenie oleju we wspomaganiu leczenia różnego rodzaju schorzeń jest nieocenione. Regularne spożywanie produktu może w odczuwalny sposób polepszyć samopoczucie i pozytywnie wpłynąć na funkcjonowanie narządów. Czarny kminek znany jest ze swoich właściwości zmniejszających objawy alergii. Osoby uczulone na różne substancje i zmagające się z nieprzyjemnymi objawami ze strony organizmu często sięgają po olej z czarnuszki zamiast po tabletki antyhistaminowe. Produkt ten może zniwelować wodnisty katar i inne symptomy alergii oraz – w przeciwieństwie do leków aptecznych – nie powodować uczucia otumanienia i wywoływać różnego rodzaju skutków ubocznych. Dodatkowo, olej ten poleca się przy schorzeniach układu trawiennego. Sprawdza się przy zatruciach pokarmowych, łagodzeniu objawów refluksu, a także wrzodów żołądka i dwunastnicy. Często wspomina się także o jego właściwościach rozkurczających i przeciwbólowych, a także przeciwgrzybiczych i przeciwpasożytniczych. Spożywanie łyżki oleju na czczo sprawia, że łatwiej usunąć z organizmu różnego rodzaju drobnoustroje i pasożyty (np. owsiki, tasiemce). Olej wpływa na prawidłową pracę trzustki, dzięki czemu ma działanie przeciwcukrzycowe. Wskazuje się też na jego zdolność do obniżania poziomu cholesterolu oraz wspierania utrzymania prawidłowego ciśnienia krwi – przez co poleca się go osobom, które borykają się z nadciśnieniem tętniczym. Nie należy zapominać także o działaniu rozrzedzającym odkrztuszaną wydzielinę. Olej z czarnuszki pomaga zwalczyć infekcje górnych dróg oddechowych, a także poleca się go astmatykom, którzy mogą dzięki jego stosowaniu zaobserwować u siebie łatwiejsze oddychanie. Produkt ten jest również nieoceniony w okresie zwiększonych zachorowań. Właściwości immunomodulujące sprawiają, że zwiększa się odporność organizmu na różnego rodzaju infekcje. Pozytywne rezultaty odczuć mogą także osoby ze schorzeniami autoimmunologicznymi. Kosmetyka na najwyższym poziomie Olej z czarnuszki bez problemu można stosować także zewnętrznie. Nadaje się on do nakładania na skórę i włosy, przez co można w prosty sposób zastąpić nim niektóre drogie kosmetyki. Oprócz właściwości pielęgnacyjnych, które pozwalają nawilżyć, odżywić i zmiękczyć naskórek, produkt wykazuje wiele cech wspomagających leczenie schorzeń dermatologicznych. Olej stosuje się do: leczenia łupieżu, niwelowania objawów łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, egzemy, trądziku,łagodzenia podrażnień. Często wykazuje większą skuteczność niż specjalistyczne kosmetyki i produkty medyczne. Jak stosować olej z czarnuszki? Olej można przyjmować wraz z jedzeniem (np. dodając go do sałatek lub innych potraw) lub stosować go jako element codziennej rutyny (np. połykając jedną łyżkę preparatu rano i kolejną przed kolacją). W drugim przypadku należy przygotować się na dość specyficzny smak produktu, który często przyrównywany jest do pieprzu lub nawet oleju przemysłowego. Początki mogą być trudne – wiele osób skarży się na ostry smak i drapanie w gardle – jednak po pewnym czasie staje się to normalne. Słowem – można się przyzwyczaić. Dla dzieci lub opornych można wymieszać olej z miodem lub inną słodką substancją, która nieco złagodzi nieprzyjemne odczucia. Zobacz także: Olej lniany Stosowanie oleju zewnętrznie także można przeprowadzić na kilka sposobów. Niektórzy nakładają go na twarz zamiast serum, a inni wcierają punktowo na zmienione chorobowo miejsce (np. na wypryski lub podrażnienia atopowe). W przypadku zwalczania łupieżu poleca się masowanie skóry głowy przez kilka minut, a następnie pozostawienie oleju na włosach nawet do godziny. Po umyciu pasm można odczuć efekt odświeżenia, a po regularnym stosowaniu wcierek z oleju da się dostrzec brak złuszczającego się naskórka.
Atopowe zapalenie skóry występuje, gdy zmniejsza się odporność bariery lipidowej skóry. Prowadzi to do zmniejszenia nawilżenia skóry, a tym samym do zwiększenia jej suchości. Gdy bariera skórna nie przepuszcza wody i nie jest w stanie zatrzymać wilgoci, skóra staje się wrażliwa, a szkodliwe mikroorganizmy lub substancje
Olej z czarnuszki to naturalny i całkowicie bezpieczny środek, który zastępuje apteczne leki. Nie przejawia on skutków ubocznych, dlatego każdy może bez obaw sprawdzić na sobie jego właściwości. Zanim sięgniesz po znane preparaty na katar sienny, kaszel, czy anginę, wypróbuj ten właśnie cenny, czarny olejek. Dokuczają Ci problemy ze strony układu pokarmowego? Olej z czarnuszki z pewnością temu zaradzi. W razie zatrucia pokarmowego także może wspomóc olej z czarnuszki. Nieomalże każda apteka poratuje Cię produktem w postaci kapsułek do połykania oraz płynu do podania ustnego. Poza tym olej z czarnuszki ma również działanie wspomagające odpowiednią pracę wątroby. Sama roślina kwitnie między czerwcem a wrześniem. Posiada charakterystyczne białe lub niebieskie kwiaty i czarne, trójgraniaste nasiona. Z kolei olej przybiera kolor miodowy, ciemnobrązowy bądź też żółtopomarańczowy. Jego smak oraz zapach jest niezmiernie intensywny, nieco gorzki i korzenny. Olej z czarnuszki w wygodnych kapsułkach Olej z czarnuszki tłoczony na zimno ma w składzie wapń, żelazo, potas, biotynę, beta-karoten, selen, witaminę E, biotynę, sód, cynk oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Jest wykorzystywany w celu wzmocnienia wytrzymałości dzieci oraz dorosłych. Przejawia działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe. Na kłopoty skórne, poparzenia słoneczne, łupież, trądzik czy atopowe zapalenie skóry też użytkowany jest olej z czarnuszki. Każda apteka dysponuje zarówno płynem do podania doustnego, jak i również kapsułkami. Produkt ten może okazać się pomocny w opanowywaniu stresu, w wyciszeniu oraz walce z zaburzeniami snu. Sposób przyjmowania oraz dawkowanie znajduje się w instrukcji dołączonej do opakowania. Olej z czarnuszki powinny ograniczyć panie w ciąży oraz dzieci poniżej trzech lat. Czy inne dary natury mogą dorównać olejowi z czarnuszki? Czarnuszka i pozyskiwany z niej olej to naturalnie tylko jeden z przykładów. Takich darów natury jest o wiele więcej, a gojnik jest jednym z bardziej interesujących. Gojnik może być wspaniałym wsparciem dla układu odpornościowego, dodając energii, poprawiając witalność, eliminując zmęczenie i wahania nastroju. Wykorzystywany jest do leczenia grypy oraz przeziębienia, a także infekcji uszu. Zawarta w nim dopamina i serotonina wykazują właściwości uspokajające nerwy, przez co jest stosowany jako środek zwalczający depresję oraz nerwicę. Może poprawiać samopoczucie oraz pracę mózgu. W przypadku zaburzeń żołądkowo-jelitowych i profilaktyce zaburzeń nerek także warto wykorzystać gojnik. Szałwia libańska, bo tak brzmi zamienna nazwa gojnika przyniesie ulgę także w dusznościach, objawach demencji starczej, czy chorobie Alzheimera. Mówi się, że jest pomocny we wspomaganiu walki z niektórymi nowotworami. Do tego wszystkiego jest to bogate źródło tanin i przeciwutleniaczy, a także składników mineralnych — żelaza, magnezu i cynku.
nmSE. 404 196 378 111 126 125 253 223 160
olej z czarnuszki atopowe zapalenie skóry